Harstenhoekweg gezien van de Haarlemsestraat naar de Zwolsestraat omstreeks 1912 –
foto collectie Haags Gemeentearchief
Op 25 oktober is het eerste exemplaar van het boek ‘Hier woonden wij. Hoe een stad zijn Joodse verleden herontdekt’ overhandigd aan burgemeester Van Aartsen. Het boek beschrijft het Joodse leven in Scheveningen vanaf circa 1900 tot aan de deportatie van de Joden in de Tweede Wereldoorlog. De focus van het boek ligt vooral op één Scheveningse straat: de Harstenhoekweg.
Het onderzoek
De auteurs Wim Willems en Hanneke Verbeek geven in hun boek een beeld van het gemeenschapsleven in Scheveningen vanaf 1900 tot 1942. Het startpunt van het onderzoek van Willems en Verbeek was de vondst in 2003 van archiefstukken van de drie Joodse families Boutelje, Barsam en Hausmann tussen het puin in een kelder aan de Harstenhoekweg 111, 113 en 115.
Voor hun boek raadpleegden de auteurs verschillende archieven en memoires van voormalige bewoners. Ook tekenden zij de herinneringen op van mensen die zich Joodse bewoners herinnerden of zelf aan de Harstenhoekweg hadden gewoond. Hiervoor reisden zij zelfs naar Israël, de Oekraïne en Polen.
Joods Scheveningen omstreeks 1940
Den Haag had bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog circa 17.000 Joodse inwoners. Ongeveer 6,5% van de Haagse Joden had zich in Scheveningen gevestigd. Deze 1100 Joodse Scheveningers woonden aan de Harstenhoekweg, maar ook andere straten in Scheveningen kenden in 1940 Joodse gezinnen, zoals de Maastrichtsestraat waar de bewoners in 2009 een comité hebben opgericht om de vermoorde Joodse bewoners te herdenken, de Gevers Deynootweg (thans voor een gedeelte hernoemd tot Scheveningseslag), de Badhuisweg, de Bosschestraat en de Stevinstraat.
André van Kruijssen heeft in zijn boek Scheveningen 1940-1945. De slachtoffers en hun wereld. Stichting Nooit Meer informatie verzameld over de Joodse bewoners van Scheveningen.
Een Joods-Scheveningse samenleving
Voormalige synagoge aan de Harstenhoekweg 44 in Scheveningen –
foto 2013
Verbeek en Willems schetsen in hun boek een Joods-Scheveningse samenleving met eigen synagogen aan de Havenkade en aan de Harstenhoekweg, Joodse verenigingen, tal van winkels waar kosjere producten werden verkocht en Joodse horecaondernemers met hotels waar kosjere maaltijden verkrijgbaar waren en een huissynagoge aanwezig was.
Aan het begin van de vorige eeuw was Scheveningen al een geliefd vakantieoord van Belgen en Duitsers, die met de trein naar de badplaats kwamen. De verschillende hotels met een kosjere keuken ontvingen graag Joodse gasten. Ook hotels met Joodse eigenaren uit de Haagse binnenstad, zoals hotel Kiek op de hoek van Wagenstraat en de Bierkade, leverden kosjere maaltijden aan de Joodse gasten in Scheveningen.
Joodse bewoners van de Harstenhoekweg
De woningen aan de Harstenhoekweg zijn gebouwd vanaf het einde van de negentiende eeuw.
Voor de Eerste Wereldoorlog kende de straat slechts weinig Joodse bewoners. Hotel Godschalk met de Joodse eigenaar Maurits Godschalk stond aan de Harstenhoekweg. En ook op een enkel ander adres woonden Joden. De nieuwe bewoners van deze straat kwamen uit Amsterdam, maar ook uit andere Nederlandse steden. In de Eerste Wereldoorlog vestigden zich diamanthandelaren en diamantbewerkers uit Antwerpen in Scheveningen. Anderen kwamen van verder weg, zoals Polen, Duitsland en Rusland. In de jaren twintig van de vorige eeuw kreeg Scheveningen zelfs een eigen Joodse Oost-Europese gemeenschap.
Aan de Harstenhoekweg hebben in de periode 1900 tot 1942 450 Joodse gezinnen gewoond, sommige gezinnen slechts enkele maanden, andere bleven er jaren. In 1940 hadden zestig Joodse gezinnen een woning aan de Harstenhoekweg. Wim Willems en Hanneke Verbeek hebben in hun boek geprobeerd de levens van deze 450 gezinnen te reconstrueren. Van vele bewoners wisten zij ook portretten te achterhalen.
De deportatie van de Joden in de Tweede Wereldoorlog leidde er uiteindelijk toe dat de Joodse gemeenschap nagenoeg verdween. Na de oorlog keerden slechts weinig Joden terug naar Scheveningen.
—————————-
Verder lezen
Wim Willems en Hanneke Verbeek, Hier woonden wij. Hoe een stad zijn Joodse verleden herontdekt (Den Haag 2015)
Website www.joodsscheveningen.nl behorend bij het boek van Wim Willems en Hanneke Verbeek
Toespraak burgemeester Jozias van Aartsen bij de presentatie van het boek Hier woonden wij. Hoe een stad zijn Joodse verleden herontdekt
Over Joods Scheveningen: literatuur op deze website
Over Joods Den Haag verscheen een aantal standaardwerken, waarin ook aandacht is voor Joods Scheveningen:
– J. Cahen, ‘Een hoofdstuk uit de nieuwste geschiedenis van de Haagse Joden’, in: Jaarboek Geschiedkundige Vereniging Die Haghe (1979) p. 152-295
– Dick Houwaart, Kehillo kedousjo Den Haag. Een halve eeuw geschiedenis van Joods Den Haag (Den Haag 1986)
NB In dit boek ook aandacht voor de Joodse gemeenschap in Scheveningen na de Tweede Wereldoorlog
– I.B. van Creveld, De verdwenen Buurt. Drie eeuwen centrum van Joods Den Haag (Zutphen 1989)
