Onderzoek naar Joodse families in Den Haag

Veel mensen doen onderzoek naar hun voorouders. Voor veel Joden is genealogie belangrijk. Met behulp van familieonderzoek kunnen onbekende familieleden of voorouders worden opgespoord. Bij het Haags Gemeentearchief zijn er veel mogelijkheden tot het doen van Joods familieonderzoek.

Invoering van de Burgerlijke Stand (1811)

Op 24 augustus 1811 is in Den Haag de Burgerlijke Stand ingevoerd. De Joodse bewoners van Den Haag zijn net als de niet-Joodse bewoners na dat jaar terug te vinden in de registers van de Burgerlijke Stand (geboorteregisters, huwelijks- en echtscheidingsregisters en overlijdensregisters) bij het Haags Gemeentearchief (HGA). Zij zijn bij het HGA ook terug te vinden in de bevolkingsregisters.
Deze gegevens zijn online in te zien via de website van Haags Gemeentearchief.

Meer nog dan voor niet-Joodse genealogie is 1811 in Den Haag een belangrijk jaar. In de Burgerlijke Stand van 1811 en van 1812 komen enige pasgeboren kinderen van Joodse ouders voor, onder de noodnaam Nomenestus, een geslachtsnaam die niet altijd in de geboorteakte zelf voorkomt en waarnaar men nooit zal zoeken.
Andere Joodse kinderen staan in deze periode nog onder patroniem, de voornaam van de van de vader (bijvoorbeeld Leviezoon), vermeld. Ook zijn nog niet alle kinderen aangegeven. De Joodse Jacob Lehman is geboren op 9 december 1811, maar komt niet in de Burgerlijke Stand voor.

Het probleem van de voornamen

Joods familieonderzoek in de periode vóór 1811 wijkt in mogelijkheden en technieken vaak heel snel af van het onderzoek naar niet-Joodse Hagenaars. Eén van de hoofdproblemen is het grote aantal varianten in namen waaronder eenzelfde persoon voor kan komen. Zo kan het meisje Zippora ook als Duifje voorkomen. In de ene bron wordt de ‘Nederlandse’ naam gebruikt, in de andere de Joodse naam die bij geboorte, overlijden en in de synagoge gebruikt wordt.

Verdwenen registers en documenten

Vaak is het bij Joods familieonderzoek in Den Haag mogelijk gebruik te maken van gegevens uit niet meer aanwezige geboorte- of besnijdenisregisters. Uittreksels daaruit bevinden zich namelijk vaak in de huwelijkse bijlagen, die vanaf 1811 aan de huwelijksakten zijn toegevoegd, maar helaas niet altijd bewaard zijn gebleven. Ook is het mogelijk gebruik maken van de aparte lijst van joodse huwelijken uit de periode 1811-1852 in het archief van de ambtenaar van de Burgerlijke Stand van Den Haag.

Aktes van bekendheid (actes de notorité) zijn akten waarbij derden verklaren dat x een zoon is van y en op dag z daar en daar geboren is. Deze documenten werden getoond bij een huwelijk en vind je soms terug in de huwelijkse bijlagen en tussen 1811 en 1838 ook in de archieven van de Vrederechter bij het Nationaal Archief in Den Haag.
Henry Davison liet in 1817 een akte van bekendheid opstellen, omdat hij geen uittreksel uit het besnijdenisregister kon tonen. Het register van de achttiende-eeuwse mohel (besnijder) Simon Boas berustte namelijk bij diens zoon Samuel in Amsterdam.

OVERZICHT VAN BRONNEN VOOR JOODS FAMILIEONDERZOEK BIJ HET HAAGS GEMEENTEARCHIEF

Algemene bronnen

1 Archief van de Portugeesch Israëlitische Gemeente te ’s Gravenhage

Het archief is geheel openbaar. De oudere boeken en archiefstukken zijn vaak in het Portugees. Personalia als huwelijksovereenkomsten, testamenten en boedelpapieren zijn te vinden in dit archief in de inventarisnummers 288-324. Voor de registers van geboorten en besnijdenissen, zie hieronder bij Bijzondere bronnen.

2 Archieven van de Nederlandsch Israëlitische Gemeente
Het archief tot 1900 is openbaar. Oudere stukken in dit archief zijn vaak in het Hebreeuws of Jiddisj gesteld. In dit archief zijn de Pinkasregisters over de perioden 1723-1785 en 1797-1809 belangrijk. Ze bevatten resoluties, overzichten van verhuurde zitplaatsen in de synagoge en van lidmaten die zich hebben ingekocht. De Pinkasregisters zijn ook online in te zien.
Voor registers met personalia, zie hieronder bij ‘Bijzondere bronnen’.

Bijzondere bronnen

3 Register van naamsaanneming en -behoud, 1811. Hierin staan ongeveer 1175 personen vermeld. De meeste mensen in dit register zijn Joods.
De inhoud van dit register is gepubliceerd door de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie.

4 Personen geboren in de periode 1765-1811 in de Hoogduits-Israëlitische gemeente en in 1811 nog in leven.
De inhoud van dit register is gepubliceerd door de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie.

5 Register van verlossingen gedaan door S.E. Stein (1779-1851), arts en vroedmeester, over 1797-1835. Dit handschrift bevindt zich in de bibliotheek van het HGA.

6. Geboorten in de Hoogduits Israëlitische gemeente, november 1759-1815 (15 Chesjwan 5520). Dit register is bijgehouden door de sjammes (koster). De inschrijvingen over 1759-1773 (265 jongens, 222 meisjes) zijn uit andere bronnen overgeschreven; daarbij ontbreekt meestal de naam van de moeder. Waarschijnlijk zijn ook overleden kinderen vermeld. Tussen 8 Chesjwan 5523 en 9 Nisan 5524 (november 1762 – maart 1764) ontbreken de gegevens.
In totaal zijn ongeveer 2204 kinderen (1206 jongens en 998 meisjes onder 2162 nummers ingeschreven, van een enkeling is geen geslacht vermeld. Het origineel in het jiddisj, maar er zijn Nederlandstalige indexen.

7. Besnijdenissen 1755-1782 en geboorten 1785-1823 in de Portugees Israëlitische gemeente. Dit register bevat 115 inschrijvingen. Er is een index op geslachtsnaam.
Het register van besnijdenissen is gepubliceerd door de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie.

8. Besnijdenisregister van Menachem Ben Sjemarja Zalman, 1737-1840. Dit register bevat 210 inschrijvingen waaronder van buiten Den Haag.
Dit besnijdenisregister is gepubliceerd door de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie.

9. Lijst van jongens, tussen 1790 en januari 1811 geboren in de Nederlandsch Israëlitische gemeente.

10. Gegevens over Joodse kinderen die tussen 1633-1816 in Den Haag zijn geboren zijn ook verscholen in de buurtboeken van Den Haag. Inwoners van een buurt moesten namelijk vanaf de zeventiende eeuw tot 17 december 1806 bij de geboorte van een kind een bijdrage aan de buurtkas betalen.

11. Aangiften van ondertrouw en huwelijk door Joden te ’s Gravenhage, ca. 1689-1811.
Ir. I.B. van Creveld heeft een uittreksel gemaakt uit de registers van ondertrouw en huwelijken in Den Haag in de periode van 1689 tot 1811 en vond 1205 huwelijken. De lijst die hij heeft opgesteld is gepubliceerd door de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie.

12. Akten van huwelijken die tussen 1725-1799 in de Nederlands Israëlitische Gemeente (NIG) te ’s-Gravenhage zijn gesloten, alsmede van huwelijken tussen 1684-1907 die buiten Den Haag zijn gesloten. Deze huwelijksakten bevinden zich in het archief van de NIG.

13. Lijst van Joden van wie het huwelijk niet officieel (voor het gerecht) in Den Haag is geregistreerd. De lijst is gedateerd 8 november 1719 en bevat de namen van 51 echtparen.
Deze lijst is opgenomen in het artikel van D.S. van Zuiden, De Hoogduitsche joden in ’s-Gravenhage van af hunne komst tot op heden (Den Haag, 1913), pp. 26-27.

Verder lezen of onderzoek doen:
In Nederland geeft de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie het tijdschrift Misjpoge uit. De naam van het blad betekent familie. Verder is er onder andere de website www.dutchjewry.org, die een uitgebreid overzicht van de joodse genealogie in Nederland geeft.

Met dank aan mijn in 2003 overleden collega Svend Veldhuijzen