Synagoge NIG

FacebooktwitterredditpinterestlinkedinmailFacebooktwitterredditpinterestlinkedinmail
2013 Interieur synagoge Cornelis Houtmanstraat - foto NIG

Interieur synagoge Cornelis Houtmanstraat (foto: NIG 2013)

De synagoge van de Nederlands Israëlietische Gemeente (NIG) staat sinds 1986 in de Cornelis Houtmanstraat 11 in het Bezuidenhout.

Synagoges in de achttiende en negentiende eeuw

Synagoge aan de brouwersloot achter de Voldersgracht

Synagoge aan de Brouwersloot achter de Voldersgracht, detail van een plattegrond uit de collectie van het Haags Gemeetearchief

In 1696 kocht de rijke Alexander Boas, een immigrant uit Polen en schoonzoon van Tobias Magnus, een pand aan de St. Jacobstraat in. De bovenverdieping van zijn woonhuis verhuurde hij aan de Asjkenazische of Hoogduitse Joden van Den Haag als synagoge met de naam Salomo’s Tempel. Hier hielden de Asjkenazische Joden tot 1722 hun diensten.

In 1723 werd de nieuwe synagoge van de Asjkenazische Joden ingewijd. Deze synagoge stond achter de Voldersgracht aan de Brouwersloot, een zijgrachtje van de Lange Gracht (nu de Gedempte Gracht, zie afbeelding). Het nieuwe gebedshuis was niet zichtbaar vanaf de straatzijde. Alleen hervormde kerken mochten te zien zijn vanaf de straat.

Grote Synagoge in de Wagenstraat

Grote Synagoge aan de Wagenstraat

Grote Synagoge aan de Wagenstraat, 1844 –
collectie Haags Gemeentearchief

In de negentiende eeuw was de Joodse bevolking van Den Haag sterk toegenomen. De synagoge achter de Voldersgracht aan de Brouwersloot was te klein geworden en vervallen. Besloten werd een nieuw gebedshuis – de Grote Synagoge – aan de Wagenstraat 103 te bouwen. De Haagse architect Arend Roodenburg (1804-1884) bouwde een neo-classisctische synagoge, die in 1844 is ingewijd.

De NIG in Den Haag groeide zo sterk dat in 1875 ook de synagoge aan de Wagenstraat te klein was geworden. Er kwam in dat jaar voor de Joden een tweede synagoge aan de Voldersgracht 51. De synagoge lag achter het gebouw van het Asjkenazische begrafeniscollege Gemiloet Chasadim (Weldadigheid).

Synagoges overal in Den Haag

Synagoge aan de Nieuwe Molstraat

Synagoge aan de Nieuwe Molstraat –
collectie Haags Gemeentearchief

De synagoge aan de Voldersgracht 51 werd in 1922 afgebroken bij de aanleg van de Grote Marktstraat. De nieuwe tweede synagoge kwam in de Nieuwe Molstraat.

Doordat veel Joden uit ‘de Buurt’ verhuisden naar andere wijken in Den Haag kwamen ook hier synagogen. In Transvaal (Stellenboschstraat 13), in Scheveningen (Havenkade 19 en Harstenhoekweg 44), in het Bezuidenhout (3e van der Boschstraat en sedert 1938 in de 2e De Carpentierstraat) en in Duinoord (Obrechtsraat 600). In de Rivierenbuurt (Zaanstraat 32) stond een synagoge van uit Rusland, Polen en Hongarije afkomstige Joden, in 1936 splitste een deel van de gemeente zich af en richtte een synagoge in aan de Stille Veerkade 16.

Synagoges van de NIG tussen de twee wereldoorlogen

In de periode tussen de twee wereldoorlogen konden Joden vrijwel elke morgen, middag en avond terecht in een van de volgende synagoges:

Centrum
– Grote Synagoge aan de Wagenstraat 103
– Tweede Synagoge aan de Nieuwe Molstraat 15
– Jeugdsynagoge aan de Nieuwe Molstraat 13/15
Beth Israël [ook genaamd Beis Jisroël] aan de Van Limburg Stirumstraat 213 (1926-1932) Van Limburg Stirumstraat 45 (1932-1936), Van Limburg Stirumstraat 76 (boven het postkantoor) (1936-1942)
NB ca. 1920 ontstaan als een huissynagoge in de Repelaerstraat
Ouhel Jacob [betekenis naam: ’tent van Jacob’; ook genaamd Stuebele van Getzel, naar de stichter van deze synagoge Getzel Mitmann] aan de Zaanstraat 30 (ca. 1931-ca. 1943)
– Vereniging Tiferes Jisro’el [ook gemaand Tifereth Israël; betekenis naam: ‘Huis van Israël’] aan de Stille Veerkade 16 (na 1936-1965)
NB de gemeente is een afsplitsing van Ouhel Jacob
Mesjiewas Nefesj Misj’enes Zekeiniem [betekenis naam: ’tot verkwikking van de ziel en tot steun van de ouderen’] Gedempte Gracht 21 (eerste etage van een woonhuis); ca. 1920-ca.1925), Paviljoensgracht 41 (ca. 1925-1942)
Oostjoods Verbond in de Fannius Scholtenstraat
– synagoge in het Joods Weeshuis aan de Pletterijstraat 66
Israëlietisch Oude Mannen- en Vrouwenhuis in de St. Jacobsstraat 77 (1844-1929)
NB synagoge ook open voor niet-bewoners

Voormalige synagoge van de Vereniging Tiferes Jisro'el aan de Stille Veerkade 16 - foto Dienst voor de Stadsontwikkeling

Voormalige synagoge van de Vereniging Tiferes Jisro’el aan de Stille Veerkade 16 (gebouw rechts)-
foto Dienst voor de Stadsontwikkeling

Transvaal en Schilderswijk
– Vereniging Nesiewous Hasjoulom [ook genaamd Netiwat Sjalom] aan de Herman Costerstraat 424 (1918-1930)
– Vereniging Nesiewous Hasjoulom aan de Stellenboschstraat 13 (1930-1943)

Benoordenhout
– Joods bejaardentehuis aan de Neuhuyskade 92-94 (1929-1942)
NB synagoge ook open voor niet-bewoners

Bezuidenhout
– synagoge Be’ezrath Hasjem aan de François Valentijnstraat 88 (1917-1925)
NB verdwenen bij het ‘Vergissingsbombardement’ op het Bezuidenhout op 3 maart 1945
– synagoge Be’ezrath Hasjem aan de 3e Van den Boschstraat 8 (1925-1937)
NB verdwenen bij het ‘Vergissingsbombardement’ op het Bezuidenhout op 3 maart 1945
– synagoge aan de 2de De Carpentierstraat 141d (1937-1945)

Duinoord
– Vereniging Chouniem al Hajom [betekenis naam: ‘gelegerd aan zee’] aan de Obrechtstraat 465 (bovenhuis; 1925-1926) Obrechtstraat 566 (1926-1929), Van Boetzelaerlaan 8 (1929), Obrechtstraat 600 (1929-1943)

Voormalige synagoge aan de Harstenhoekweg 44 in Scheveningen

Voormalige synagoge aan de Harstenhoekweg 44 in Scheveningen –
foto Corien Glaudemans

Scheveningen
– synagoge aan de Katwijkstraat 67 (1915-1922)
– Synagoge Scheveningen aan de Havenkade 19 (1922-1942)
– Vereniging Benei Emounoh [betekenis naam: ‘gelovigen’] aan de Harstenhoekweg 44 (beneden) (1926)
– Vereniging Ngadas Jisro’eil [ook genaamd Adath Israël, betekenis naam ‘Joodse gebedsgemeenschap’) aan de Harstenhoekweg 44 (boven) (1926)
NB Oostjoodse synagoge die door veel Oosteuropese vluchtelingen werd bezocht.
– Vereniging ‘Beny Emoenoo’ in het Circusgebouw te Scheveningen (1918)
NB de diensten werden gehouden in een zaaltje boven het café dat zich in het circusgebouw bevond
– Hotel Schnitzler aan de Badhuisweg 169 (juni 1884-1909), Gevers Deynootweg 25 in Scheveningen (1909-1912) (in het zomerseizoen)
– Vereniging Sjewes Achiem in Hotel Schnitzler aan de Gevers Deynootweg 25 in Scheveningen
– Hotel Keyl aan de Badhuisweg 69a (1880), later aan de Gevers Deynootweg 10 Scheveningen (in het zomerseizoen)

Ook aan het Oosteinde 1 in Voorburg in hotel-restaurant ‘Vreugd en Rust’ was een synagoge.

Synagogen geplunderd en verlaten

De vele Haagse synagogen zijn in de Tweede Wereldoorlog bijna allemaal geplunderd en zwaar beschadigd of verwoest. Op 20 april 1941 vond een aanslag plaats op de synagoge in de Wagenstraat.

Na de oorlog zijn alleen de synagogen van de NIG aan de Wagenstraat en de synagoge aan de Harstenhoekweg 44 in Scheveningen hersteld en weer in gebruik genomen. De synagoge aan de 2e De Carpentierstraat kreeg een andere bestemming. Hier kwam in 1959 bioscoop Du Midi. In 1994 is dit gebouw gesloopt om plaats te maken voor woningbouw.
In het Statenkwartier konden gelovigen ook diensten bijwonen in het Joods bejaardentehuis in de Van Weede van Dijkveldstraat 6 (1954-1981). Deze synagoge was eveneens opengesteld voor niet-bewoners.

Ook de synagoge aan de Wagenstraat was te groot geworden voor de kleine Asjkenazisch-Joodse Gemeente. De NIG verhuisde naar het Bezuidenhout en verkocht in 1976 de Grote Synagoge aan de Wagenstraat aan de gemeente Den Haag. Nu is de Mescidi Aksamoskee in het gebouw gevestigd.

Synagoge in de Cornelis Houtmanstraat 11

2013 Interieur synagoge Cornelis Houtmanstraat - foto NIG

Interieur synagoge Cornelis Houtmanstraat (foto: NIG 2013)

Achter een onopvallende ingang aan de Cornelis Houtmanstraat 11 in het Bezuidenhout bevindt zich sinds 1986 de synagoge van de NIG. De synagoge draagt de naam Adas Jessurun (zie Deuteronomium 33:5). Adas betekent Gemeente en Jesjoeroen is een naamsaanduiding voor ‘Het Volk Israël’. De feitelijke betekenis van de naam is dus Gemeente van Israël.

Op 5 juni 1986 startte dr. A. Baumgarten, voorzitter van de Raad van de NIG, de bouw van de nieuwe synagoge met het leggen van een eerste steen. Het ontwerp van de synagoge is van het Architectenbureau Van Veldhoven Partners te Den Haag. In aanwezigheid van koningin Beatrix vond op 30 september 1986 de officiële inwijding van de synagoge plaats. Een aantal voorwerpen in de synagoge, waaronder de oude tora-rollen, is nog afkomstig uit de achttiende-eeuwse synagoge aan de Voldersgracht.

Synagoge in Scheveningen

Toen in 1994 in het Joods verzorgingshuis Mr L.E. Visserhuis aan de Doorniksestraat 152 synagoge Beis Jisroeil (Huis van Israël) kwam, is de synagoge aan de Harstenhoekweg verlaten.

Het Mr L.E. Visserhuis verhuisde in 2010 naar het Benoordenhout, maar de synagoge Beis Jisroeil is aan de Doorniksestraat gebleven, de ingang bevindt zich thans aan de Pompstationsweg. De NIG verzorgt de diensten in deze Scheveningse synagoge .

—————————-

Verder lezen

Website van de NIG Den Haag

Dick Houwaart, Kehillo kedousjo Den Haag. Een halve eeuw geschiedenis van joods Den Haag (Den Haag 1986)

I.B. van Creveld, De verdwenen Buurt. Drie eeuwen centrum van Joods Den Haag (Zutphen 1989)

C. Reijnders, ‘Oude verenigingssynagogen (chewresjoelen) in Den Haag en Scheveningen 1912-1966’, in: Jaarboek 1991. Geschiedkundige Vereniging Die Haghe (1991) pp. 187-201

Corien Glaudemans, ‘Op zoek naar de ark. De geschiedenis van de Heilige Arke of Aron Hakodesj van de Grote Synagoge in de Wagenstraat’, in: Jaarboek Die Haghe 2015 (Den Haag 2015) pp. 127-151.