Voormalig Joods Weeshuis

FacebooktwitterredditpinterestlinkedinmailFacebooktwitterredditpinterestlinkedinmail

Pletterijstraat eerste steenIn de Pletterijstraat 66 staat het gebouw van het voormalige Joods Weeshuis ‘Ezer Jatom’ (Hulp voor Weezen). Een Joods weeshuis was in de 19e eeuw een nieuwigheid voor Den Haag: voordien zorgden familieleden voor Joodse wezen, zo nodig met financiële bijstand uit de armenkas van de Joodse gemeente. Zij konden niet worden niet worden ondergebracht in een van de niet-Joodse weeshuizen in de stad, vanwege het kasjroet (de rituele spijsvoorschriften).

Cholera in De Buurt

Omstreeks 1850 woonden er ongeveer 2500 Joden in Den Haag, merendeels in de straten en steegjes in de Joodse Buurt achter het Spui. Hier sloeg de cholera-epidemie van 1849 hevig toe. De Haagse opperrabbijn Berisch Samuel Berenstein (1808-1893) riep op 19 augustus 1849 – kort na het eind van de epidemie – een commissie bijeen om een weeshuis op te richten. De commissie haalde voldoende financiële steun op om een pand aan de Stille Veerkade 20 te kopen, dat tot weeshuis werd verbouwd. Op 28 januari 1850 werd het officieel in gebruik genomen. In 1878 besloot het bestuur het weeshuis te verhuizen naar een groter pand aan de Raamstraat 45, waar ongeveer 35 wezen en half-wezen konden worden opgenomen. Op 5 januari 1880 werd het nieuwe gebouw in gebruik genomen.

Pletterijstraat, voormalig Joods weeshuis

Pletterijstraat, voormalig Joods weeshuis

1932: naar Pletterijstraat 66
Aan de voortdurende geldzorgen kwam in 1929 een einde door een groot legaat van de bankier Samuel Edersheim (1856-1917) en zijn echtgenote Carolina Edersheim-Kalker (1857-1928). Het grote Edersheim-legaat maakte ook nieuwbouw van een weeshuis mogelijk. In de hal hangt een tegeltableau dat het echtpaar Edersheim-Kalker herdenkt. Speciaal voor de opvang en zorg van weeskinderen ontwierp het architectenbureau Simons & Van Braningen in de Pletterijstraat 66 het nieuwe gebouw. In 1932 verhuisden de weeskinderen van de Raamstraat naar de Pletterijstraat. Op 4 mei 1932 vond de officiële opening plaats.

Duitse en Oostenrijkse vluchtelingenkinderen
In 1933, direct nadat Adolf Hitler en zijn Nazi-partij in Duitsland aan de macht waren gekomen, ontving het weeshuisbestuur verzoeken of ook Duits-Joodse vluchtelingenkinderen in het Haagse weeshuis konden worden opgenomen. Het bestuur reageerde meteen en datzelfde jaar al arriveerden de eerste vluchtelingetjes uit Duitsland. Daarna kwamen regelmatig Duitse en na 1938 ook Oostenrijkse vluchtelingenkinderen naar het weeshuis. Sommige wezen vertrokken vóór de oorlog naar Palestina. Om de vele vluchtelingen te kunnen opvangen werd de zolder van het weeshuisgebouw aan de Pletterijstraat bewoonbaar gemaakt. Een aantal kinderen kwam ook bij particulieren terecht.

De Tweede Wereldoorlog
Na het begin van de Tweede Wereldoorlog moest de leiding onder moeilijke omstandigheden het weeshuis draaiende houden. Op 4 september 1940 moesten op last van de Duitse bezetter alle vluchtelingen het kustgebied verlaten. Vier dagen later ontving het weeshuis bericht dat ook de Duitse vluchtelingenkinderen boven de vijftien jaar Den Haag verlaten. Zij vertrokken onder meer naar het Centraal Israëlitisch Weeshuis in Utrecht.

In de late avond van 5 maart 1943 deden de Duitse autoriteiten een inval in het weeshuis. Alle aanwezigen, personeel en kinderen, werden hardhandig uit het weeshuis gehaald en gedwongen in te stappen in klaarstaande vrachtwagens en op transport gezet naar Westerbork. De meeste kinderen en volwassenen zijn op 10 maart 1943 doorgestuurd naar het vernietigingskamp Sobibór, waar zij op 13 maart 1943 zijn omgebracht.

Stichting Joods Weeshuis
Na de Tweede Wereldoorlog is het Joodse weeshuis aan de Pletterijstraat niet meer heropend. Het oude tegeltableau in de hal van het weeshuis met de namen van Samuel Edersheim en Elise Edersheim-van Kalker was door de Duitse bezetter na de deportatie van de bewoners van het weeshuis verwijderd. In mei 1955 is een nieuw tableau onthuld. Dit tegeltableau bevindt zich nog steeds in de hal van het gebouw. De Vereniging Israëlietisch Weeshuis wijzigde in 1978 de statuten. Met het vermogen van het voormalige weeshuis steunt de vereniging (sinds 2000 stichting) sociale projecten voor vooral Joodse kinderen in Nederland en in het buitenland.

Door Corien Glaudemans

—————————-
verder lezen

C. Glaudemans, Joodse Erfgoedroute Den Haag (Den Haag 2013)

I.B. van Creveld, Het wezen van wezen. Joodse wezen in Den Haag 1850-1943. Een monument (Voorburg 2001)

I.B. van Creveld, ‘Hulp aan wezen’ in oorlogstijd (Den Haag 2004)