Jozef Blok, de ‘open-lucht-bibliothecaris van het Binnenhof’

FacebooktwitterredditpinterestlinkedinmailFacebooktwitterredditpinterestlinkedinmail

Het antiquariaat van Jozef Blok (1832-1905) was een begrip in negentiende-eeuws Den Haag. Hij stond bekend als de ‘open-lucht-bibliothecaris van het Binnenhof’.

Boekhandelaar Jozef Blok – collectie Haags Gemeentearchief, foto op 14 okt. 1905 gepubliceerd in het bijblad van het Haagsche Nieuwsblad

Boekhandelaar Jozef Blok –
collectie Haags Gemeentearchief, foto op 14 okt. 1905 gepubliceerd in het bijblad van het Haagsche Nieuwsblad

Boekenkramen op het Binnenhof en bij de Boterwaag

Aan het einde van de negentiende eeuw stonden op het Binnenhof aan beide kanten naast de Stadhouderspoort verschillende boekenkramen. De eigenaar van één van die kramen was Jozef (Joseph Simon) Blok. Jozef en zijn broer David waren beroemd in de Haagse tweedehands boekenwereld. Omstreeks 1880 verhuisde David naar Amsterdam en begon daar een boekenkraam in de Oudemanhuispoort.
Jozef Blok bleef in Den Haag. Het antiquariaat van de ‘open-lucht-bibliothecaris van het Binnenhof’, zoals hij in het Nieuwsblad voor den Boekhandel in 1905 werd aangeduid, was een begrip in Den Haag. Behalve de boekenkraam op dinsdag, woensdag en donderdag op het Binnenhof, had hij op de andere werkdagen een kraam op de Grote Markt voor de Boterwaag. Op sabbat werkte de gelovige Jozef niet.

De boekenkraam van Jozef Blok op het Binnenhof naast de Stadhouderspoort (rechts achteraan is nog net de kleine Jozef Blok te zien) - collectie Haags Gemeentearchief, foto op 14 okt. 1905 gepubliceerd in het bijblad van het Haagsche Nieuwsblad

De boekenkraam van Jozef Blok op het Binnenhof naast de Stadhouderspoort (rechts achteraan is nog net de kleine Jozef Blok te zien) –
collectie Haags Gemeentearchief, foto op 14 okt. 1905 gepubliceerd in het bijblad van het Haagsche Nieuwsblad

Een bekende van parlementariërs

In Den Haag was Jozef Blok een bekende persoonlijkheid. Bij de boekenveilingen van de firma Nijhoff was hij altijd vooraan te vinden. Hij kocht er geregeld voor honderden guldens aan boeken. Vaak hoefde Blok voor onverkochte restanten niets te betalen.
Met Haagse autoriteiten als ministers, generaals en parlementariërs, die regelmatig zijn kraam op het Binnenhof passeerden, stond Blok op goede voet en hij bedelde bij hen ongegeneerd om een sigaartje.

Vincent van Gogh als klant

Blok verkocht in zijn boekenkraam niet alleen literaire werken van schrijvers als Multatuli, Louis Couperus of Charles Dickens, maar ook goedkope boekjes voor het grote publiek. Onder zijn klantenkring rekende hij ook de broers van Gogh. Vincent van Gogh was verzot op de Engelse geïllustreerde tijdschriften, die Jozef Blok voor hem inkocht. De kunstschilder kocht bij Blok ̶ die hij steevast “de boekenjood” noemde ̶ onder andere 21 complete jaargangen van het tijdschrift The Graphic, waaruit hij houtgravures knipte voor zijn verzameling. Over een nieuwe aankoop schreef hij op 5 januari 1882 in een brief aan zijn broer Theo: “En bovendien heb ik nog een ander ornament voor mijn atelier opgedaan, ik heb een verbazend koopje gehad aan prachtige houtsneden uit de Graphic, gedeeltelijk afdrukken niet van de cliches, maar van de blokken zelf. Precies de dingen waarnaar ik jaren verlangd heb. De tekeningen van Herkomer, Frank Holt, Walker en anderen. Ik heb ze gekocht van Blok de boekenjood en heb uit een enorme stapel Graphics & London News uitgezocht wat het beste was voor vijf gulden.”
Volgens het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap was de benaming “boekenjood” die Vincent van Gogh bezigde voor de Joodse boekenverkoper aan het einde van de negentiende eeuw in het reguliere spraakgebruik een aanvaarde uitdrukking.

Geportretteerd door Van Gogh en Mesker

Vincent van Gogh haalde Jozef Blok over voor hem te poseren. Op zondag 5 november 1882 was het zover. Nog diezelfde dag berichtte hij over de bijzondere gebeurtenis aan zijn broer Theo: “Weet ge wie ik van morgen geteekend heb. Blok de boekenjood niet David maar die kleine die op ´t binnenhof staat”. Door Van Gogh en ook de Haagse kunstschilder Dorus Mesker kunnen we nu nog een voorstelling maken van Jozef Blok en zijn boekenkraam.

Th. Mesker, De boekenkraam van Jozef Blok obij de Boterwaag. In de kraam zit Esther Blok, voor de kraam staat Jozef Blok - collectie Joods Historisch Museum

Th. Mesker, De boekenkraam van Jozef Blok bij de Boterwaag. In de kraam zit Esther Blok, voor de kraam staat Jozef Blok –
collectie Joods Historisch Museum

Mesker vereeuwigde Jozef Blok en zijn boekenstalletje op de Grote Markt op schilderijen die thans in het Haags Historisch Museum en het Joods Historisch Museum hangen. Een (spiegelbeeldig afgedrukte) lithografie gebaseerd op het schilderij in het Haags Historisch Museum is in het bezit van het Haags Gemeentearchief. Op het schilderij van Mesker is in de boekenkraam Esther te zien. Zij is het oudste kind van Jozef Blok.

Joodse begraafplaats

Jozef Blok leefde voor de boekenhandel. Hagenaars snuffelden graag tussen de boeken in zijn kraam. Op 7 september 1905 overleed de meesterboekverkoper, zoals het Haagsch Nieuwsblad hem aanduidde. Onder grote belangstelling is Jozef Blok begraven op de Joodse begraafplaats aan de Scheveningseweg. Zijn zonen Isaac en David volgden hem op in de boekenhandel.

Verder lezen
J.F. Heijbroek, ‘Bij de nieuwe voorplaat’, in: De Boekenwereld 10 (1993-1994) pp. 23- 27
Piet J. Buijnsters, Geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat, (Nijmegen 2007) p. 104-106
Corien Glaudemans, ‘De boekenkraam van Jozef Blok’, In: Den Haag Centraal (6 december 2013) p. 6
Ewoud Sanders, De handel en wandel van de boekenjood (Amsterdam 2014)