De Haagse bankier en journalist Salomon Frederik (Fred) van Oss werd op 10 april 1868 geboren in Vierlingsbeek (Noord-Brabant) en groeide op in een traditioneel Joods gezin. Hij overleed op 31 januari 1949 in Den Haag.
Naar Duitsland (1880) en Londen (1888)
Van Oss werd geboren in een welvarend gezin. In 1880 ging hij als twaalfjarige jongen in de leer bij een manufacturenhandel in het Duitse Geldern. Daarna beheerste hij de Duitse taal. Acht jaar later vertrok Van Oss naar Londen, waar hij niet alleen vloeiend Engels leerde spreken, maar ook kennis maakte met de kneepjes van het financiële en journalistieke vak. Zijn eerste journalistieke bijdragen verschenen aan het einde van de negentiende eeuw in het Algemeen Handelsblad.
Tijdens een studiereis van anderhalf jaar (1890-1892) door de Verenigde Staten begon Van Oss ook te publiceren in de Dagelijksche Beurscourant. Veel van zijn journalistieke bijdragen gingen over de Amerikaanse spoorwegen. In 1893 publiceerde hij zijn ideeën over spoorweginvesteringen in het boek American Railroads as an Investment. Steeds meer binnen- en buitenlandse bladen toonden belangstelling voor zijn pennenvruchten.
Huwelijk met Winifred Davidson (1896-1925)
In 1896 huwde hij de niet-Joodse uit Schotland afkomstige Winifred Agnes Davidson. Zij kregen vier zonen en vier dochters. In 1925 zijn Fred van Os en Winifred Davidson gescheiden.
Effectenkantoor van Van Oss & Co (1902)
Van Oss had in 1902 in Nederland het Effectenkantoor Van Oss & Co geopend, waar werd gehandeld in Amerikaanse spoorwegobligaties.
Oklahoma Central Railway
Ten tijde van de geboorte van de staat Oklahoma – officieel in 1907 – financierde Van Oss de aanleg van de Oklahoma Central Railway (OCR) voor het transport van steenkolen uit de mijnen van Lehigh.
Door fraude bij de onderneming die de spoorlijn exploiteerde en tegenvallers bij de aanleg kwam de beleggingsmaatschappij van Van Oss in financiële problemen. Een Amerikaanse firma nam in 1917 de spoorwegonderneming over. De obligatiehouders waren door dit debacle vrijwel al hun ingelegde geld kwijt. De spoorweg zelf was uiteindelijk ook geen lang leven beschoren. De vraag naar kolen daalde. Dit leidde tussen 1934 en 1964 tot de afbraak van de spoorlijn. Langs de lijn zijn evenwel tot op heden restanten van het oude spoor te zien.
Het stadje Vanoss in Oklahoma
Ten zuidoosten van de Amerikaanse stad Oklahoma City ligt het plaatsje Vanoss. Aan de wortels van het ontstaan van dit stadje stond Fred van Oss. Hij was de ‘founding father’ van dit plaatsje.
Op een paar kilometer afstand van het frontierdorpje Midland in Oklahoma legde de onderneming van Van Oss tussen 1906 en 1908 de nieuwe spoorweg aan. De inwoners van Midland zagen de voordelen van de spoorweg, besloten hun hele dorp te verhuizen en een nieuwe nederzetting langs de spoorbaan te bouwen. De Midlanders veranderden de naam van hun woonplaats in Vanoss om de grote man achter hun spoorweg te eren.
Op 16 november 1907 werd Oklahoma de 46ste staat van de Verenigde Staten. In het jaar daarna opende de nieuwe Vanoss-school de deuren. De nog bestaande Vanoss Public Schools schrijft op haar website uitgebreid over de geschiedenis van het spoorwegstadje.
Van Oss vestigt zich in Den Haag (1904)
Terug in Nederland vestigde Van Oss zich in 1904 met zijn gezin in Den Haag. Het gezin woonde achtereenvolgens aan de Javastraat 2, Statenlaan 105, Statenlaan 91. In 1928 verkreeg Van Oss het monumentale pand Koninginnegracht 28 als woonhuis. In Den Haag besloot hij de bancaire wereld vaarwel te zeggen en zich geheel te gaan wijden aan de journalistiek. Begin 1914 verscheen onder zijn leiding het eerste nummer van de liberaalgezinde Haagsche Post, al spoedig HP genoemd, en weer negen jaar later richtte hij H.P. Leopold’s Uitgevers-Maatschappij in Den Haag op.
De HP bleef het troetelkind van Van Oss. Tot op zeer hoge leeftijd bleef hij dagelijks het redactiebureau van het weekblad bezoeken, waar hij levendige gesprekken hield over politiek, economie, maar ook over tal van culturele onderwerpen.
Tweede Wereldoorlog
De Haagsche Post schreef al begin jaren dertig zeer kritisch over het nationaal-socialisme. Dit was de reden waarom het weekblad in Hitler-Duitsland na 31 mei 1933 een verspreidingsverbod kreeg opgelegd. Na de capitulatie van Nederland heeft Van Oss overwogen zelfmoord te plegen
Na de bezetting van Nederland in mei 1940 kreeg de Haagsche Post een Duitse ‘Verwalter’, een bewindvoerder die de leiding van het weekblad van de Joodse Fred van Oss overnam.
Van Oss vertoonde zich in de oorlogsjaren niet op straat en schreef in deze periode aan zijn memoires. Ofschoon Van Os in 1925 was gescheiden van zijn niet-Joodse echtgenote was dit huwelijk de reden waarom hij niet is gedeporteerd. Na betaling van een zeer grote som werd Van Os bovendien vrijgesteld van het dragen van een jodenster.
Terugkeer naar de Haagsche Post
Na de oorlog keerde Van Oss terug naar de redactie van de Haagsche Post aan het Noordeinde 23 en bleef tot kort voor zijn overlijden actief bezig met zijn weekblad.
De griepepidemie van de winter van 1948-1949 werd de inmiddels tachtigjarige Van Oss fataal. Hij overleed op 31 januari 1949.
Bij zijn overlijden schreef de Haagsche Courant over de inmiddels in Den Haag zeer bekende persoonlijkheid: ‘Met S.F. van Oss is een oorspronkelijke geest, een scherpe intelligentie en een dag- en weekbladschrijver aan de Nederlandse journalistiek ontvallen’.
—————————-
Verder lezen
Corien Glaudemans, ‘Vanoss, een stukje Den Haag in Oklahoma’, in: Terugblik. 50 foto’s met verhalen uit het Haags Gemeentearchief (Den Haag 2010) p. 20-21; eerder gepubliceerd in het weekblad Den Haag Centraal
Piet Haagsens, Dubbel zondebok, Joodse journalisten in tijden van antisemitisme en vervolging, 1920-1945 (Amsterdam, Antwerpen 2022) 72-74, 145, 292-294
J.M.H.J. Hemels, ‘Oss, Salomon Frederik van (1868-1949)’, in: Biografisch Woordenboek van Nederland
John Jansen van Galen en Hendrik Spiering, Rare jaren. Nederland en de Haagse Post 1914-1990 (Amsterdam 1993
Lucas Ligtenberg, Mij krijgen ze niet levend. De zelfmoorden van mei 1940 (Amsterdam 2017) 95-96,243
Peter Manasse, ‘Oss, Salomon, Frederik van’, in Rena Fuks-Manfeld e.a. (red.) Joden in Nederland in de twintigste eeuw. Een biografisch woordenboek (Utrecht 2007) p. 232-233
S.F. van Oss, Vijftig jaren journalist (Den Haag 1946)