Selomoh Saruco, haham (rabbijn) van de Sefardische gemeente in Den Haag (1712-1784)

FacebooktwitterredditpinterestlinkedinmailFacebooktwitterredditpinterestlinkedinmail

Door Paul Wessels

Inleiding
Selomoh (Salomoh, Solomoh, Salomon) Saruco is 1712 in Amsterdam geboren. In 1752 kwam hij naar Den Haag en was tot aan zijn dood in 1784 haham (rabbijn) van de Sefardische gemeente Honen Dal in Den Haag.

Haham (rabbijn) Solomoh Saruco –
Aquarel, Portugees Israëlietische Gemeente in Amsterdam

Afkomst – Saruq werd Saruco
Dankzij de genealogie Arvore de Vidas [Levensboom] door Selomoh Saruco vervaardigd weten we zijn afkomst vanaf de tiende eeuw. Zijn voorvader, de Joodse arts Chasdai Ibn Sjaproet (ca. 910-970), was minister onder de kalief Abd ar-Rahman III tijdens de Gouden Eeuw in Spanje. Hij was tevens hoofd van de Joodse gemeenschap in het Moorse Spanje. Ibn Sjaproet stichtte in Cordoba een school voor Hebreeuwse taalkunde. Deze school kwam onder de leiding te staan van de dichter en geleerde Menahem ben Saruq uit Tortosa. Hij was de auteur van de Machberet, het eerste alfabetisch geordende woordenboek voor Hebreeuws en Aramees.

Tijdens de vervolgingen in Spanje week de familie Saruq uit naar Italië.  De volgende taalgeleerde in de familie, Israel Saruco (de Italiaanse vorm van Saruq), verhuisde naar Hamburg. Zijn zoon Haim was daar de ritueel slachter van de Sefardische gemeente. Na zijn overlijden vluchtte zijn weduwe tijdens de belegering van Hamburg door de Denen in 1686 naar Amsterdam. Zij vertrok samen met haar kinderen en kleinkind Ishak, de zoon  van haar overleden zoon Haim.

Titelpagina Arvore de Vidas. Genealogie
familie Saruco –
manuscript in Ets Haim, Amsterdam

Ishak Saruco
Kleinzoon Ishak Saruco studeerde succesvol af aan het Sefardische seminarium Ets Haim dankzij een aspaca [toelage] van de broederschap ter ondersteuning van wezen ‘Aby Jethomim’. Het bestuur van de Sefardische gemeente Talmud Tora benoemde Ishak Saruco tot haham [rabbijn] in Amsterdam. Hij trouwde jong met zijn nicht en kreeg zeven kinderen.

Oom Israel van Ishak Saruco had het ambt van ritueel slachter aanvaard eerst in Amsterdam en later te Maarssen, waar rijke Sefardische Joden buitenverblijven bezaten. Hij fungeerde in Maarssen tevens als rabbijn en leraar van een klein seminarium. Zijn zoon ook met de voornaam Israel trouwde met zijn nicht Sara, dochter van bovengenoemde Ishak. Hij volgde zijn vader op, maar de leden van de Joodse gemeente te Maarssen waren ontevreden over zijn functioneren en ontsloegen hem. Zij stelden vervolgens zijn schoonvader Ishak Saruco aan als rabbijn en voorlezer.

Ishak Saruco had inmiddels vier kinderen verloren. Zijn enige nog levende zoon Selomoh, die in 1712  te Amsterdam was geboren, begon juist te studeren aan het seminarium Ets Haim, toen zijn vader de benoeming in Maarssen aanvaarde. Ishak richtte naast de synagoge en kleine seminarium ook nog een Joodse school op in Maarssen, waar hijzelf les gaf.

Titelpagina Caminho de Vidas van Solomoh Saruco, 1760 –
manuscript in Ets Haim in Amsterdam

Ishak  en Selomoh Saruco in Maarssen
Nadat Selomoh Saruco was afgestudeerd, verhuisde hij in 1732 naar Maarssen. Hij assisteerde zijn vader Ishak, zowel in de synagoge als op school en het seminarium. Bij de aanzienlijke families op de buitenplaatsen was hij een graag geziene gast. In die periode hadden de vermogende Joden in Maarssen grote sommen geld verloren door investeringen in dubieuze projecten. Het gevolg was dat zij het salaris van rabbijn en leraar Ishak en zijn zoon Selomoh niet meer konden opbrengen en zowel Ishak als Selomoh naar andere functies moesten uitkijken.

Ishak Saruco vertrok naar Amsterdam en werd opvolger van de Amsterdamse rabbijn Mozes Gomez de Mesquita, die de functie van opperrabbijn van de Sefardische gemeente in Londen had verkregen.

Selomoh Saruco als huisleraar in Den Haag
Selomoh Saruco vond een nieuwe betrekking in Den Haag. Immanuel Lopes Suasso stelde Selomoh aan als leraar voor de zeven kinderen van zijn overleden broeder Aron, die hij in zijn stadspaleis aan het Nieuwe (thans Korte) Voorhout in Den Haag had opgenomen.

De weduwe van Aron Lopes Suasso wilde kort na het overlijden van haar man hertrouwen met Salomon de Mercado uit Rotterdam. Dit was een doorn in het oog van de familie Lopes Suasso en had geleid tot het voogdijschap van Immanuel over de kinderen van zijn overleden broer. Immanuel had een voorname positie bij de Sefardische gemeente Honen Dal te Den Haag. Als parnas [bestuurder] was hij nauw betrokken bij de stichting van de synagoge aan de Prinsessegracht en de fusie tussen de twee Sefardische gemeenten in Den Haag Honen Dal en Beth Jacob. Bij het bezoek van stadhouder Willem IV aan de synagoge stond hij met Mozes de Pinto naast de stadhouder.

De functie van particulier opvoeder en onderwijzer bij de familie Lopes Suasso ging Selomoh goed af en geschiedde tot volle tevredenheid van Immanuel en zijn familie. Geleidelijk werden de kinderen meerderjarig, zodat er een einde aan Selomoh’s taak zou komen. Ter bekroning van zijn werkzaamheden als persoonlijk onderwijzer droeg Immanuel hem op een laatste schriftelijke les voor zijn leerlingen te vervaardigen, waarin Selomoh op poëtische wijze de Goddelijke grootsheid verheerlijkte. Hiermee was Selomoh’s taak als opvoeder van zijn leerlingen voltooid. Als blijke van waardering omtrent de wijze, waarop hij zijn taak had volbracht, richtte de familie Lopes Suasso in Den Haag een Joodse school op met Selomoh als hoofdonderwijzer.

Korte Voorhout in de 18de eeuw –
pentekening van D. Marot de Jonge, collectie Haags Gemeentearchief

Selomoh Saruco, rabbijn in Den Haag
In 1751 verdronk rabbijn Daniel Cohen Rodrigues van de Sefardische gemeente in Den Haag. Het bestuur van Honen Dal verkoos Selomoh Saruco tot opvolger en stelde hem tevens aan als voorzanger naast de reeds aanwezige Imanuel Abendana.

Zes weken later trouwde Selomoh met Sara Abendana, de dochter van de collega-voorzanger. Zij woonden de eerste drie jaar van hun huwelijk in bij haar vader Imanuel, totdat het na de geboorte van het derde kind te klein werd. Selomoh kocht toen een huis aan de Nieuwe Uitleg met erf en koetshuis, vlakbij de synagoge. Het echtpaar kreeg zeven kinderen.

Een geleerd en veelzijdig man
Selomoh Saruco was een ontwikkeld en veelzijdig man met een grote algemene kennis naast zijn Joodse kennis. Hij beheerste vloeiend Portugees, Spaans, Hebreeuws en Nederlands en had zich verdiept in literatuur, filosofie en geneeskunde. Hij speelde viool en had een mooie zangstem.

Hij was sofer [schrijver] van heilige teksten, zoals de Tora-rol die hij voor eigen gebruik schreef, en hij was mohel [besnijder van jongetjes op hun achtste dag]. Hij schreef gedichten ter gelegenheid van feesten en gedenkdagen. Hij is de auteur van een aanzienlijk aantal Joodse werken, zoals onder meer een commentaar op de Spreuken Proverbios de Selomoh, een ethisch handboek voor zijn kinderen Caminho de Vidas en het Hebreeuwse handboek voor de Haagse synagogediensten Sepher Cheschek Schelomo. De titelpagina van deze manuscripten zijn prachtig versierd. Deze manuscripten bevinden zich in de bibliotheek Ets Haim te Amsterdam

Selomoh gold voor de 18de eeuw als een geëmancipeerde rabbijn. Zijn aquarel toont een baardloze man enigszins gekleed als een dominee. Een grote tegenstelling tot zijn leeftijdsgenoot Saul Halevi, de vermaarde rabbijn van de Hoogduitse gemeente in Den Haag.

Het bestuur van Honen Dal benoemde Selomoh’s oudste zoon Isaac in 1770 tot assistent-voorzanger, die vijf jaar later Imanuel Abendana opvolgde als voorzanger.

1784 – begraven op de Joodse begraafplaats in Scheveningen
In 1783 was Selomoh Saruco niet meer in staat om de diensten te leiden. Het bestuur stelde Sadic Cohen Belinfante aan voor de rabbinale functies en Isaac Saruco bleef voorzanger.
Selomoh Saruco overleed een jaar later en werd op 16 mei 1784 begraven op de Joodse begraafplaats aan de Scheveningseweg.

Bronnen

S. Saruco, Manuscript: Arvore de Vidas Genealogica do muy Docto e Insigne H.H.R. Israel Saruco donde se demostra sua Antiguidade e se nota sua decendencia the o prezente tempo composto por Selomoh Saruco Hazan e Moré din do kk Honen Dal 5541 anno 1781, bibliotheek Ets Haim

S. Saruco, Poesias Sacras para manifestar la Grandeza del Solerano desde la criacion del mundo la Eternad de Israël y su Reudeucion compuesto, manuscript in bibliotheek Ets Haim te Amsterdam

Zie voor Selomoh (Salomoh) Saruco en zijn rol in het vaccinatiedebat in de 18de eeuw: vaccinatie een debat in 18de-eeuws Den Haag