Op woensdag 2 april 2014 is een gedenksteen onthuld aan de gevel van het gymlokaal aan de Fischerstraat ter herinnering aan het Joodsch Lyceum Fisherstraat en de Joodse leerlingen die in de Tweede Wereldoorlog gedwongen waren deze school te bezoeken.
Voormalig Joodsch Lyceum Fischerstraat in 1987 –
Fotocollectie Haags Gemeentearchief
Ontslag van Joodse leraren en speciale Joodse scholen
Eind november 1940 ontsloeg de Duitse bezetter alle Joodse leraren. Negen maanden later, in augustus 1941, kondigde de Duitse bezetter de maatregel af dat Joodse kinderen met ingang van 1 september 1941 alleen nog onderwijs mochten volgen op speciale Joodse scholen met enkel Joodse leraren. Het isoleren van Joden als groep paste in de politiek van de Nazi’s. Joodse leerlingen konden na de zomervakantie van 1941 niet meer naar hun oude scholen terugkeren.
Het gemeentebestuur van Den Haag besloot voor de Joodse kinderen speciale scholen in te richten.
Klas 5 HBS B van het Joodsch Lyceum (1941-1942) –
collectie www.haagsescholen.nl
Joodsch Lyceum Fisherstraat
Als onderwijsgebouw voor leerlingen die VHMO (Voortgezet Hoger Middelbaar Onderwijs)-scholen bezochten, werd de leegstaande openbare school met vijftien lokalen in de Fisherstraat 135 in de Transvaalwijk aangewezen. In deze oude school waren in 1939 en 1940 Nederlandse en vervolgens Duitse militairen gelegerd. De school ging de naam Joodsch Lyceum Fisherstraat dragen.
De leerlingen van de school kregen les van Joodse leraren die elders ontslagen waren. Aan het Joods Lyceum Fisherstaat waren een gymnasium (nu VWO), een HBS (nu VWO), een handelsdagschool en een gymnasium verbonden. De handelsdagschool was een administratieve opleiding waarbij handelsrekenen en boekhouden een belangrijk deel van het lessenpakket uitmaakten. Vooral de Joodse leerlingen die afkomstig waren van de Handelsdagschool aan de Waldeck Pyrmontkade volgden deze opleiding. De leerlingen van de andere afdelingen van het Joods Lyceum waren afkomstig van scholen uit heel Den Haag, maar ook van ver daarbuiten. De vijftien meisjes die afkomstig waren van Middelbare Meisjesscholen (MMS), werden op de HBS-afdeling geplaatst.
Op 2 april 2014 waren voormalige leerlingen van het Joodsch Lyceum Fisherstraat aanwezig bij de onthulling van de plaquette ter herdenking van de 179 omgebrachte leerlingen. Op de achtergrond de huidige leerlingen van de Paul Krugerschool en OBS De Springbok.
De organisatie van de school nam enige maanden in beslag. Op 16 oktober 1941 opende het Joods Lyceum de deuren voor de nieuwe leerlingen. De leermiddelen waren schaars. Het Scheikundig Laboratorium van de Technische Universiteit in Delft stond bijvoorbeeld op verzoek van de leraar scheikunde een aantal benodigdheden af voor het scheikunde-onderwijs. De school richtte zelf een bibliotheek in. Toen de leiding van het Lyceum aan het Stokroosplein in november 1941 te horen kreeg dat deze onderwijsinstelling op last van de bezetter zou worden afgebroken, kreeg het Joods Lyceum een deel van de materialen van deze school.
Het Joodsch Lyceum Fisherstraat bleef tot 26 november 1942 aan de Fisherstraat 135 gevestigd.
Verhuizing naar Bezemstraat 1-3
Eind november 1942 verhuisde de school naar vier lokalen in het scholencomplex Bezemstraat 1-3. Hier werd het onderwijs op 2 december 1942 hervat. Deze school bleef hier onder de naam Joodse School voor Voortgezet Onderwijs bestaan tot 15 april 1943. Ook de andere scholen in de Bezemstraat sloten op deze dag de deuren.
Fischerstraat 133-135 Steen met opschrift ‘Gymnastiek’ van het voormalig Joods Lyceum (2013)
179 omgebrachte Joodse leerlingen
In de periode 16 oktober 1941 tot 15 april 1943 hebben aan het Joods Lyceum Fisherstraat/Joodse School voor Voortgezet Onderwijs 267 leerlingen onderwijs gevolgd. Wally de Lang deed uitgebreid onderzoek naar de geschiedenis van het Joodsch Lyceum. Door haar onderzoek is thans bekend dat er zeker 179 leerlingen in de Tweede Wereldoorlog zijn omgebracht. Van de 43 leraren hebben er 15 de oorlog niet overleefd en ook vijf van de acht ondersteunende personeelsleden zijn omgekomen.
Fisherstraat – Fischerstraat
Sommige straatdelen van de Fischerstraat droegen tot aan het begin van de 21ste eeuw de naam Fisherstraat. Sinds 2002 draagt de hele straat de naam ‘Fischerstraat’.
Herdenkingsplaquette
Op de plaats waar nu de basisscholen Paul Krugerschool en de Springbok staan, stond van 16 oktober 1941 tot 26 november 1942 het Joodsch Lyceum Fischerstraat. Op woensdag 2 april 2014 vond de onthulling plaats van een herdenkingsplaquette ter herinnering aan het Joodsch Lyceum en de Joodse leerlingen die in de Tweede Wereldoorlog gedwongen waren deze school te bezoeken. Het monument hangt aan de gevel van het gymlokaal aan de Fischerstraat.
Verder lezen
Wally de Lang, Slotakkoord der kinderjaren. Herinneringen aan het Joodsch Lyceum Fisherstraat Den Haag 1941-1943 (Den Haag 2003)
NB In deze uitgave staat vermeld dat er 161 leerlingen in de Tweede Wereldoorlog zijn omgebracht. Uit nieuw onderzoek van Wally de Lang weten we thans dat er zeker 179 kinderen zijn omgebracht. Haar boek over het Joodsch Lyceum is ook in de Hebreeuwse vertaling verschenen.
Educatieve website behorend bij de herinneringsplaquette in de Fischerstraat en bij de lessen over het Joodsch Lyceum Fisherstraat en de Tweede Wereldoorlog voor groep 8 van de Paul Krugerschool en OBS de Springbok.
