Zwitserse brieven van vluchteling Ies Bachrach

FacebooktwitterredditpinterestlinkedinmailFacebooktwitterredditpinterestlinkedinmail
Ies Bachrach als militair, ca. 1945

Ies Bachrach als militair, ca. 1945

In een woonhuis aan de Haagse Denneweg trof historicus Hans Pols een koffer aan met foto’s, correspondentie en andere papieren afkomstig van Ies Bachrach (1914-2000). De documenten dateren uit de periode september 1942 tot en met 1945 en beschrijven de vlucht van de Joodse Bachrach uit bezet Nederland en de tijd dat hij als vluchteling in Zwitserland verbleef. De koffer met papieren is bij het Haags Gemeentearchief ondergebracht.

Een kantoorboekhandel in Den Haag

Op 13 augustus 1914 kregen de Joodse kantoorboekhandelaar Abraham Heiman Bachrach (1886-1942) en zijn echtgenote Belia Bachrach-van Leeuwen (1887-1942) een zoon Israël, die als roepnaam Ies meekreeg. Het gezin woonde in de Haagse binnenstad in de Oog in ’t Zeilstraat 2. Hier groeide Ies op als enig kind en haalde zijn HBS-diploma.
Hij was actief in het Joodse verenigingsleven. Van de grote ontspannings- en gezelligheidsvereniging TOP was hij vanaf 1935 voorzitter. Als enthousiast sporter speelde hij korfbal en voetbal, en deed aan atletiek. Den Haag kende twee Joodse voetbalverenigingen: De Ooievaars en Tempo. Van de laatste club was Bachrach medeoprichter.

Oog in 't Zeilstraat, omstreeks 1940 - foto H.W. Douwes, fotocollectie Haags Gemeentearchief

Ies Bachrach woonde van 1924 tot 1942 in de Oog in ’t Zeilstraat, foto van omstreeks 1940 –
foto H.W. Douwes, fotocollectie Haags Gemeentearchief

De Tweede Wereldoorlog – vlucht naar Zwitserland

In 1942 realiseerde Ies Bachrach zich dat de situatie in het bezette Nederland extreem gevaarlijk was voor Joden. Toen in augustus van dat jaar ook de deportaties begonnen, besloot hij in september samen met zijn vriend Philip Glazer te vluchten. Aan zijn moeder schreef hij een afscheidsbrief.

Bachrach en zijn maat wisten opmerkelijk genoeg in vijf dagen Zwitserland te bereiken. Grote delen van de reis konden zij met het openbaar vervoer afleggen. Onderweg kregen zij hulp van smokkelaars. We weten dat Bachrach beschikte over een vervalst persoonsbewijs, vervalste Zweedse papieren en een routebeschrijving.
Uiteindelijk kwamen beide mannen via België en Frankrijk aan bij de Doubs, de Frans-Zwitserse grensrivier. Zwemmend bereikten zij de overkant. De wachtposten aan de overzijde ontvingen de mannen allerhartelijkst. ‘Men ontving ons zeer vriendelijk en gaf ons brood, kaas, wijn bier en cigaretten. De commandant van de post telefoneerde met de autoriteiten en het resultaat was dat we om halftien werden begeleid naar de gevangenis van Saignéliqier, waar we na een wandeling in de duisternis van ongeveer anderhalf uur arriveerden’. In de koffer zit een schrift waarin Ies Bachrach uitgebreid verslag doet van zijn vlucht. Waarschijnlijk heeft hij herinneringen aan de vlucht opgetekend toen hij de Zwitserse grens was gepasseerd.

Schrift met aantekeningen van Ies Bachrach over zijn vlucht van Nederland naar Zwitserland in september 1942

Schrift met aantekeningen van Ies Bachrach over zijn vlucht van Nederland naar Zwitserland in september 1942

In Zwitserland werd Bachrach samen met vele andere Joodse vluchtelingen te werk gesteld in het interneringskamp Cossonay ten noorden van Lausanne en later in kamp Mont Pélerin ten oosten van deze stad.
Tot eind 1944 bleef Bachrach in Zwitserland. Bijzonder is de bewaard gebleven correspondentie uit de periode 1942-1944 met zijn in Den Haag wonende vriendin Gebby Verbij. Het leven in bezet Den Haag vind je in haar brieven terug.
In de brieven aan Bachrach gebruikte zij zijn schuilnaam Rob de St. Cygne.

Terug naar Nederland

Brief aan Ies Bachrach in werkkamp in het werkkamp voor Joodse vluchtelingen in het Zwitserse Cossonay, oktober 1942

Brief aan Ies Bachrach in het werkkamp voor Joodse vluchtelingen in het Zwitserse Cossonay, oktober 1942

Na de bevrijding van Frankrijk moesten de Nederlandse mannen zich aansluiten bij de Nederlandse krijgsmacht. Ies Bachrach sloot zich in december 1944 bij het bevrijdingsleger aan. Als militair kwam hij in mei 1945 terug naar Den Haag. Daar vernam hij in 1950 het vreselijke bericht dat zowel zijn vader, als zijn moeder op 8 oktober 1942 in het vernietigingskamp Auschwitz waren vermoord.

Opnieuw een kantoorboekhandel

Bachrach besloot in de voetsporen van zijn overleden vader te treden en opende op de Denneweg 69 een kantoorboekhandel. Hier was hij van 1955 tot 1970 werkzaam. In dat jaar vertrok Bachrach met zijn jonge vrouw Antoinette Jungst (1934-1991) naar Amsterdam waar hij de Joodse boekhandel Joachimstal had overgenomen. In het pand aan de Denneweg kwam boekhandel Ulysses. Na de dood van zijn vrouw verkocht Bachrach zijn Amsterdamse winkel. Ies Bachrach is op 15 oktober 2000 in Amsterdam overleden.

Historicus Hans Pols draagt de koffer met documenten van Ies Bachrach over aan het Haags Gemeentearchief - oktober 2015, foto Frans van Rooijen

Historicus Hans Pols draagt de koffer met documenten van Ies Bachrach over aan het Haags Gemeentearchief –
oktober 2015, foto Frans van Rooijen

De vondst van de koffer en het Haags Gemeentearchief

Bij een recente verbouwing van de voormalige kantoorboekhandel van Bachrach aan de Denneweg, waar thans grandcafé Walter Benedict in gevestigd is, stuitte de aannemer op een koffer. Historicus en geschiedenisleraar Hans Pols kreeg de oude valies overgedragen van de exploitanten van het café en ging met de documenten aan de slag. Hij vertelde erover aan zijn leerlingen tijdens de geschiedenislessen en toonde hun de documenten.
Tenslotte bepaalde Hans Pols dat deze nalatenschap van Ies Bachrach bij het Haags Gemeentearchief thuishoort. In oktober schonk hij de koffer met de brieven en het schrift met aantekeningen over de vlucht aan het Haagse archief.
In het restaurant Walter Benedict aan de Denneweg is ter herinnering aan Ies Bachrach een chanoekia (negenarmige kandelaar) op de muur geschilderd.

Met dank aan Hans Pols, Frans van Rooijen en Albert Oosthoek (Rode Kruis, oorlogsnazorg)

—————————-
verder lezen

Hans Pols, ‘Geheimzinnige vondst aan de Denneweg. Een ondergedoken koffer keert weer’, in: Den Haag Centraal (1 mei 2015) p. 8-9

Hans Pols, ‘Veel goed nieuws heb ik de laatste tijd niet gehad. Verborgen koffer onthult oorlogsverhaal’, in: Kleio voor docenten geschiedenis en staatsinrichting, 56 (2015) pp. 4-7

Hans Pols, “‘Ik kom nog vaak langs het huis waar je vroeger woonde. Alles is leeg.’ Een geheime briefwisseling in oorlogstijd”, in: Jaarboek 2017. Geschiedkundige Vereniging Die Haghe (Den Haag 2018) pp. 89-127